Odleżyny: Czym są i jak się je leczy?

Odleżyny, znane również jako rany od ucisku, to poważny problem zdrowotny, zwłaszcza dla osób leżących w łóżku lub mających ograniczoną mobilność. Te bolesne rany powstają na skutek długotrwałego nacisku na skórę, szczególnie w miejscach, gdzie skóra pokrywa kości. Bez odpowiedniego leczenia odleżyny mogą się pogłębiać, prowadząc do ciężkich infekcji i komplikacji. W tym artykule dowiemy się czym są odleżyny, jakie są ich etapy oraz jakie metody stosuje się w ich leczeniu i zapobieganiu.

Czym są odleżyny?

Odleżyny to uszkodzenia skóry i leżących pod nią tkanek spowodowane długotrwałym naciskiem na określone obszary ciała. Najczęściej pojawiają się w miejscach, gdzie skóra pokrywa kości, takich jak:

• Biodra
• Pięty
• Kość ogonowa
• Łokcie
• Ramiona

Odleżyny są bardziej powszechne u osób, które nie mogą często zmieniać pozycji, takich jak osoby leżące w łóżku, poruszające się na wózku inwalidzkim lub mające ograniczoną mobilność z powodu choroby lub urazu.

Przyczyny odleżyn

Odleżyny powstają, gdy długotrwały nacisk ogranicza przepływ krwi do określonych części ciała. Brak krążenia pozbawia skórę i tkanki tlenu oraz składników odżywczych, co prowadzi do ich uszkodzenia. Główne czynniki prowadzące do powstawania odleżyn to:

• Długotrwały nacisk: Ciągły nacisk na konkretny obszar może ograniczyć przepływ krwi, co prowadzi do uszkodzenia tkanek.
• Tarcie: Gdy skóra ociera się o ubranie lub pościel, może to osłabiać jej strukturę, czyniąc ją bardziej podatną na uszkodzenia.
• Ścinanie: Zjawisko to ma miejsce, gdy skóra porusza się w jednym kierunku, a leżąca pod nią tkanka w przeciwnym, co często zdarza się, gdy osoba zsuwa się na łóżku lub fotelu.
• Wilgoć: Nadmiar wilgoci z potu, nietrzymania moczu lub wydzieliny z rany może zmiękczyć skórę, zwiększając ryzyko odleżyn.

Etapy odleżyn

Odleżyny rozwijają się w czterech etapach, z których każdy reprezentuje inny poziom zaawansowania:

Etap 1: Zaczerwienienie nieblaknące pod wpływem nacisku

• Skóra wygląda na czerwoną i może być ciepła w dotyku.
• Nie ma otwartej rany, ale obszar może być bolesny i wrażliwy.
• Jest to najwcześniejszy i najłatwiejszy do leczenia etap odleżyn.

Etap 2: Częściowa utrata grubości skóry

• Uszkodzeniu ulega zewnętrzna warstwa skóry (naskórek) oraz część leżącej pod nią warstwy (skóry właściwej).
• Odleżyna może przypominać płytką, otwartą ranę lub pęcherz.
• Otaczająca skóra może być zaczerwieniona i podrażniona.

Etap 3: Pełna utrata grubości skóry

• Rana sięga przez skórę właściwą do tkanki tłuszczowej.
• Może wyglądać jak głęboki krater, a na dnie rany mogą znajdować się martwe tkanki (żółty osad lub strupy).

Etap 4: Utrata pełnej grubości tkanki

• Odleżyna wnika w głębsze tkanki, takie jak mięśnie, ścięgna lub kości.
• Może dojść do znacznego uszkodzenia otaczających tkanek, a infekcje są powszechne na tym etapie.

Leczenie odleżyn

Leczenie odleżyn zależy od ich etapu oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Odpowiednia opieka i zarządzanie są kluczowe, aby wspierać gojenie i zapobiegać komplikacjom. Oto podstawowe metody leczenia odleżyn:

1. Zmniejszenie nacisku

Najważniejszym krokiem w leczeniu odleżyn jest zmniejszenie nacisku na dotknięty obszar. Można to osiągnąć poprzez:

• Zmiana pozycji: Osoby leżące w łóżku lub korzystające z wózka inwalidzkiego powinny zmieniać pozycję co 1-2 godziny, aby rozłożyć ciężar ciała i zmniejszyć nacisk.
• Specjalistyczne poduszki lub materace: Materace i poduszki przeciwodleżynowe mogą pomóc w równomiernym rozłożeniu ciężaru ciała, redukując ryzyko dalszego uszkodzenia.

2. Oczyszczanie i opatrunki na rany

Prawidłowa pielęgnacja ran jest niezbędna, aby zapobiegać infekcjom i wspomagać gojenie:

• Oczyszczanie: W przypadku odleżyn pierwszego stopnia można używać łagodnego mydła i wody. W przypadku bardziej zaawansowanych odleżyn zaleca się roztwory soli fizjologicznej lub specjalne płyny do oczyszczania ran.
• Opatrunki: Opatrunki, takie jak hydrokoloidy, opatrunki piankowe lub antybakteryjne, pomagają chronić ranę i utrzymywać wilgotne środowisko, sprzyjające gojeniu. Rodzaj opatrunku zależy od stopnia odleżyny i ilości wydzieliny z rany.

3. Usuwanie martwej tkanki

W przypadku poważniejszych ran może być konieczne usunięcie martwej lub zakażonej tkanki w procesie zwanym debridement. Można to zrobić na kilka sposobów:

• Mechaniczne usuwanie: Przy użyciu strzykawki lub opatrunku do usuwania martwej tkanki.
• Autolityczne usuwanie: Użycie specjalnych opatrunków, które wspomagają naturalne procesy organizmu w rozkładaniu martwej tkanki.
• Chirurgiczne usuwanie: W bardziej zaawansowanych przypadkach może być konieczne usunięcie większych ilości martwej tkanki podczas operacji.

4. Leczenie bólu

Odleżyny mogą być bardzo bolesne, zwłaszcza w późniejszych etapach. Zarządzanie bólem jest ważną częścią leczenia i może obejmować:

• Leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, takie jak ibuprofen lub paracetamol.
• Leki na receptę w przypadku silniejszego bólu.

5. Leczenie infekcji

Jeśli odleżyna ulegnie zakażeniu, konieczne jest szybkie podjęcie leczenia. Może to obejmować:

• Antybiotyki miejscowe lub doustne, aby zwalczać infekcje.
• Obserwowanie objawów zakażenia, takich jak zwiększone zaczerwienienie, obrzęk, ciepło lub wydzielina z rany.

6. Wsparcie żywieniowe

Odpowiednia dieta odgrywa kluczową rolę w procesie gojenia. Osoby z odleżynami powinny spożywać odpowiednią ilość białka, witamin i minerałów wspomagających gojenie ran. Lekarze mogą zalecić suplementy, takie jak witamina C, cynk oraz dietę wysokobiałkową.

7. Operacja

W ciężkich przypadkach odleżyn trzeciego lub czwartego stopnia może być konieczna operacja w celu zamknięcia rany i przyspieszenia gojenia. Opcje chirurgiczne obejmują:

• Operację płatową: Przeniesienie zdrowej tkanki z pobliskiego obszaru, aby przykryć ranę.
• Przeszczep skóry: W niektórych przypadkach używa się skóry z innej części ciała, aby zakryć ranę i wspomóc gojenie.

Zapobieganie odleżynom

Zapobieganie odleżynom jest zawsze lepsze niż ich leczenie. W przypadku osób narażonych na ich powstawanie istnieje kilka strategii, które mogą zmniejszyć ryzyko:

• Częsta zmiana pozycji: Osoby leżące w łóżku lub na wózku powinny zmieniać pozycję co 1-2 godziny, aby zmniejszyć nacisk na podatne obszary.
• Korzystanie z powierzchni wspierających: Specjalne materace, poduszki i nakładki zaprojektowane do redukcji nacisku mogą znacznie zmniejszyć ryzyko powstawania odleżyn.
• Pielęgnacja skóry: Utrzymywanie skóry w czystości i suchości oraz stosowanie barier chroniących przed wilgocią, jeśli to konieczne. Regularnie kontroluj skórę pod kątem wczesnych objawów odleżyn, zwłaszcza w miejscach narażonych na nacisk.
• Nawadnianie i odżywianie: Odpowiednie nawodnienie i zrównoważona dieta pomagają utrzymać skórę zdrową i odporną.

Podsumowanie

Odleżyny to poważne schorzenie, które może prowadzić do bólu, infekcji i powikłań, jeśli nie są odpowiednio leczone. Wczesne wykrycie i właściwa opieka są kluczowe, aby zapobiec ich postępowi. Zrozumienie przyczyn, etapów oraz metod leczenia odleżyn pozwala opiekunom i osobom zagrożonym podejmować proaktywne działania wspierające gojenie oraz zmniejszające ryzyko ich wystąpienia.

Dzięki odpowiedniej zmianie pozycji, zaawansowanej pielęgnacji ran czy wsparciu żywieniowemu odleżyny mogą być skutecznie zarządzane i zapobiegane, co poprawia jakość życia osób dotkniętych tym problemem.